کد مطلب:5556 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:145
اهمیت مشورت در قرآن و حدیث
مساله شوری در قرآن در كنار نماز و انفاق، به عنوان یكی از ویژگی های اساسی انسان رشد یافته، مطرح شده است:
«وَالَّذِینَ اسْتَجَابُوا لِرَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلاةَ وَأَمْرُهُمْ شُورَی بَیْنَهُمْ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ - وَالَّذِینَ إِذَا أَصَابَهُمُ الْبَغْیُ هُمْ یَنتَصِرُونَ» [1] ؛ و آنچه نزد خداست بهتر و پایدارتر است برای كسانی كه ایمان آوردند... و دعوت پروردگارشان را اجابت كردند و نماز را به پا داشتند و كارشان میانشان به مشورت است و از آن چه به آنان روزی دادیم انفاق می كنند و كسانی كه چون تجاوز مسلحانه ای به آنان شود یكدیگر را در انتفام كشیدن یاری می دهند.
علامه طباطبایی قدس سره درباره این آیه می گوید:
در جمله «وَأَمْرُهُمْ شُورَی بَیْنَهُمْ» به ویژگی مهم و بنیادی مومنان اهل رشد و عمل اشاره شده، بدین صورت كه آنان در به دست آوردن اندیشه صحیح و دیدگاه جامع و متقن به صاحبان عقل و اندیشه و خرد مراجعه می كنند و ضمن جمع آوری كلیه دیدگاه ها بهترین آن ها را گزینش و تبعیت می كنند و در واقع این آیه به نظر من با آیه «والذین یستمعون القول فیتبعون احسنه» نزدیك است، و راه رسیدن به بهترین راه های موجود در هر عرصه ای برای دستیابی به واقعیت مشورت است؛ چرا كه «و ماتشاور قوم الاّ وفقوا الاحسن ما فی ضمیرهم»؛ هیچ قومی در كارهایشان با یكدیگر مشورت نكردند مگر آن كه به بهترین راه های موجود دست یافتند.
از دیدگاه پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله، جامعه ای كه فاقد سنّت مشورت است و رهبران مستبد و خود سر و توانگران تنگ نظر دارد، حق حیات ندارد، چرا كه فقدان سنت مشورت در جامعه شخصیّت افراد را می كشد و رشد فرهنگ و اندیشه ها را متوقّف می سازد.
این حقیقت در حدیث نبوی چنین آمده است:
اذا كان امراكم خیاركم و اغنیاءكم سمحاءكم و امركم شوری بینكم فظهر الارض خیرلكم من بطنها و اذا كان امراءكم شراركم و اغنیاءكم بخلا كم ولم یكن امركم شوری بینكم فبطن الارض خیر لكم من ظهرها؛ هرگاه زمامداران شما نیكان و توانگران شما سخاوتمندانتان باشد و كارهایتان به مشورت انجام شود، در این موقع روی زمین از زیر زمین برای شما بهتر است (و شایسته حیات و بقا هستید)؛ ولی اگر زمامدارانتان بدان و توانگرانتان بخیلان باشند و كارها با مشورت برگزار نشود، در این صورت زیر زمین از روی آن برای شما بهتر است.
مشورت ادراك و هشیاری دهد
عقلها مر عقل را یاری دهد
مشورت در كارها واجب شود
تا پشیمانی در آخر كم شود
نبی اكرم صلی الله علیه وآله در امور مختلف مشورت می كرد و سپس تصمیم می گرفت و عمل می كرد؛ چنان چه امام رضاعلیه السلام فرمود: «ان رسول الله9 كان یستشیر اصحابه ثم یعزم علی ما یرید». البته مشورت نبی اكرم صلی الله علیه وآله در امور مربوط به خدا و رسولش كه حكم صریح داشت و به عنوان نص ارائه می شد، صورت نمی گرفت، بلكه مشورت ها در امور مربوط به امت تحقق می یافت. ضمیر «هم» در آیه «و امر هم شوری بینهم» به این نكته اشاره دارد؛ زیرا اجتهاد در مقابل نص جایز نیست و آیات متعددی از قرآن آن را باطل می داند.
«فَلاَ وَرَبِّكَ لاَ یُؤْمِنُونَ حَتَّیَ یُحَكِّمُوكَ فِیَما شَجَرَ بَیْنَهُمْ ثُمَّ لاَ یَجِدُواْ فِی أَنفُسِهِمْ حَرَجًا مِّمَّا قَضَیْتَ وَیُسَلِّمُواْ تَسْلِیًما» [2] ؛ نه به خدایت سوگند، ایمان نمی آورند تا تو را در اختلاف های خویش حاكم كنند؛ سپس در دل های خود از آن چه حكم كرده ای، ملالی نیابند و كاملاً تسلیم گردند.
«وَالَّذِینَ اسْتَجَابُوا لِرَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلاةَ وَأَمْرُهُمْ شُورَی بَیْنَهُمْ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ - وَالَّذِینَ إِذَا أَصَابَهُمُ الْبَغْیُ هُمْ یَنتَصِرُونَ» [1] ؛ و آنچه نزد خداست بهتر و پایدارتر است برای كسانی كه ایمان آوردند... و دعوت پروردگارشان را اجابت كردند و نماز را به پا داشتند و كارشان میانشان به مشورت است و از آن چه به آنان روزی دادیم انفاق می كنند و كسانی كه چون تجاوز مسلحانه ای به آنان شود یكدیگر را در انتفام كشیدن یاری می دهند.
علامه طباطبایی قدس سره درباره این آیه می گوید:
در جمله «وَأَمْرُهُمْ شُورَی بَیْنَهُمْ» به ویژگی مهم و بنیادی مومنان اهل رشد و عمل اشاره شده، بدین صورت كه آنان در به دست آوردن اندیشه صحیح و دیدگاه جامع و متقن به صاحبان عقل و اندیشه و خرد مراجعه می كنند و ضمن جمع آوری كلیه دیدگاه ها بهترین آن ها را گزینش و تبعیت می كنند و در واقع این آیه به نظر من با آیه «والذین یستمعون القول فیتبعون احسنه» نزدیك است، و راه رسیدن به بهترین راه های موجود در هر عرصه ای برای دستیابی به واقعیت مشورت است؛ چرا كه «و ماتشاور قوم الاّ وفقوا الاحسن ما فی ضمیرهم»؛ هیچ قومی در كارهایشان با یكدیگر مشورت نكردند مگر آن كه به بهترین راه های موجود دست یافتند.
از دیدگاه پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله، جامعه ای كه فاقد سنّت مشورت است و رهبران مستبد و خود سر و توانگران تنگ نظر دارد، حق حیات ندارد، چرا كه فقدان سنت مشورت در جامعه شخصیّت افراد را می كشد و رشد فرهنگ و اندیشه ها را متوقّف می سازد.
این حقیقت در حدیث نبوی چنین آمده است:
اذا كان امراكم خیاركم و اغنیاءكم سمحاءكم و امركم شوری بینكم فظهر الارض خیرلكم من بطنها و اذا كان امراءكم شراركم و اغنیاءكم بخلا كم ولم یكن امركم شوری بینكم فبطن الارض خیر لكم من ظهرها؛ هرگاه زمامداران شما نیكان و توانگران شما سخاوتمندانتان باشد و كارهایتان به مشورت انجام شود، در این موقع روی زمین از زیر زمین برای شما بهتر است (و شایسته حیات و بقا هستید)؛ ولی اگر زمامدارانتان بدان و توانگرانتان بخیلان باشند و كارها با مشورت برگزار نشود، در این صورت زیر زمین از روی آن برای شما بهتر است.
مشورت ادراك و هشیاری دهد
عقلها مر عقل را یاری دهد
مشورت در كارها واجب شود
تا پشیمانی در آخر كم شود
نبی اكرم صلی الله علیه وآله در امور مختلف مشورت می كرد و سپس تصمیم می گرفت و عمل می كرد؛ چنان چه امام رضاعلیه السلام فرمود: «ان رسول الله9 كان یستشیر اصحابه ثم یعزم علی ما یرید». البته مشورت نبی اكرم صلی الله علیه وآله در امور مربوط به خدا و رسولش كه حكم صریح داشت و به عنوان نص ارائه می شد، صورت نمی گرفت، بلكه مشورت ها در امور مربوط به امت تحقق می یافت. ضمیر «هم» در آیه «و امر هم شوری بینهم» به این نكته اشاره دارد؛ زیرا اجتهاد در مقابل نص جایز نیست و آیات متعددی از قرآن آن را باطل می داند.
«فَلاَ وَرَبِّكَ لاَ یُؤْمِنُونَ حَتَّیَ یُحَكِّمُوكَ فِیَما شَجَرَ بَیْنَهُمْ ثُمَّ لاَ یَجِدُواْ فِی أَنفُسِهِمْ حَرَجًا مِّمَّا قَضَیْتَ وَیُسَلِّمُواْ تَسْلِیًما» [2] ؛ نه به خدایت سوگند، ایمان نمی آورند تا تو را در اختلاف های خویش حاكم كنند؛ سپس در دل های خود از آن چه حكم كرده ای، ملالی نیابند و كاملاً تسلیم گردند.
[1] شوري (42) آيه 38 - 39.
[2] نساء (4) آيه 65 .